مطهری بود که دغدغه‌های خود درباره‌ی هویت ایرانی را در کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران بیان کرد. تا پیش از ورود تجدد و مدرنیته به ایران، به نظر می‌رسید هویت ایرانی با ترکیب دو لایه‌ی ایرانی و اسلامی به سازگاری مطلوبی رسیده است. ضعف شدید سیاسی، اقتصادی و نظامی ایران در برابر غرب باعث شد تا این توازن به‌هم بخورد. مطهری معتقد بود عنوان ملی‌گرایی با الهام از ادبیات و فرهنگ غربی وارد ایران شد. نگاه ملی‌گرایانه یکی از تبلیغات پر سر و صدای کشورهای غربی در آن دوره بود که هر یک به‌نوعی با به رخ کشیدن سبقه‌ی فرهنگی و ریشه‌های تمدن در گذشته‌ی خود می‌خواستند خود را از نظر غنای فرهنگی بالاتر از همسایه‌هایشان نشان دهند. در واقع، در کنار رقابت‌های تجاری و تسهیلاتی، فخر فروشی به گذشته و تاریخ ملی هم به یک مسئله‌ی سیاسی تبدیل شده بود. این نوع نگاه همواره در اسلام طرد شده است. اندیشه‌ی اسلامی فراتر از مرزهای جغرافیایی و افتخارات نسبی با دیدی برابر به همه‌ی مردم جهان نگاه می‌کند. مطهری در این کتاب جنبه‌ی فراملی و فراقومی اسلام را مطرح کرد و با استفاده از منابع مختلف این دیدگاه را شرح داد.